In de tentoonstelling Dogma: Stadsvilla in DE SINGEL in Antwerpen onderzoekt het Brusselse architectenbureau Dogma de stadsvilla als een optimaal model voor collectief en coöperatief wonen. Dit type woning biedt niet alleen een oplossing voor de stijgende grondprijzen in steden, maar ook voor de behoefte aan een duurzame en sociale woonvorm waarin gedeelde ruimtes centraal staan. Dogma ziet de stadsvilla als een herinterpretatie van historische woningtypologieën, waarbij de voordelen van collectief wonen gecombineerd worden met betaalbare huisvesting.
De stadsvilla is een middelgrote meergezinswoning die in tal van steden in Europa en daarbuiten vanaf de 19de eeuw een belangrijk woningtype werd. Het compacte ontwerp en het vaak speculatieve karakter maakten de stadsvilla tot een populaire woningvorm in stedelijke gebieden, met name vanwege de mogelijkheid om verschillende huishoudens op een relatief beperkte oppervlakte te huisvesten. Hoewel de stadsvilla soms een commerciële reputatie had, is zij altijd aantrekkelijk geweest voor een diverse groep bewoners, mede door haar hybride karakter: kleiner dan een woonblok maar groter dan een eengezinswoning.
Flexibele systemen
Dogma bouwt voort op het onderzoek van de Duitse architect Oswald Mathias Ungers, die in de jaren ’70 het potentieel van de stadsvilla voor stedelijke verdichting analyseerde. Volgens Ungers was de stadsvilla de perfecte oplossing voor het behouden van de stedelijke dichtheid en integriteit, zonder de woonervaring van een voorstedelijke woning op te offeren. Dogma neemt dit idee over en past het toe op hedendaagse vraagstukken rond betaalbare huisvesting en coöperatief wonen. De stadsvilla is voor hen het ultieme model om coöperaties te ondersteunen en verschillende functies zoals wonen, werken en collectieve activiteiten in één gebouw te integreren.
Dogma’s visie op coöperatieve huisvesting benadrukt het belang van flexibiliteit en gemeenschapsvorming. De stadsvilla’s zijn ontworpen als open systemen, waarbij de indeling van woningen in de toekomst kan worden aangepast aan veranderende behoeften van bewoners. Zo kunnen kamers worden omgevormd tot grotere of kleinere eenheden, afhankelijk van de samenstelling van het huishouden. De mogelijkheid om gemeenschappelijke ruimtes, zoals keukens, kinderopvang en zorgvoorzieningen, te delen versterkt de sociale cohesie tussen bewoners en stimuleert een gevoel van collectieve verantwoordelijkheid.
Proeftuin voor verdichting
In samenwerking met het team van de Antwerpse stadsbouwmeester heeft Dogma drie strategische locaties geselecteerd voor nieuwe stadsvilla-projecten die de verdichting van de stad moeten bevorderen. De gekozen sites, waaronder de periferie van Antwerpen, bieden een unieke kans om te experimenteren met verschillende vormen van coöperatief wonen. De middelgrote schaal van de stadsvilla’s maakt het mogelijk om de dichtheid van stedelijke gebieden te verhogen, terwijl tegelijkertijd ruimte wordt vrijgelaten voor toegankelijke groene zones en gemeenschappelijke tuinen.
Een van de meest spraakmakende projecten van Dogma is Gaius, een voorstel voor coöperatieve huisvesting in Merksem. Dit project voorziet in rijen stadsvilla’s binnen een groot woonblok, waar momenteel scholen en jeugdverenigingen actief zijn. Het ontwerp is erop gericht om ruimte te creëren voor zowel wooncoöperaties als nieuwe schoolvoorzieningen, zonder de bestaande functies van de locatie aan te tasten.
De stadsvilla’s in Gaius zijn georganiseerd in een dambordpatroon, waarbij de woningen de tussenliggende tuinen omlijsten. Deze tuinen vormen het hart van de gemeenschap en monden uit in een groter park, dat is ontworpen met respect voor de bestaande vegetatie. Door de lineaire organisatie van de kamers, die allemaal toegang hebben tot een doorlopend balkon, kunnen de woningen in de loop der tijd worden aangepast aan de veranderende behoeften van de bewoners. Dit maakt Gaius een flexibel model voor coöperatief wonen, waar bewoners niet enkel een individueel appartement bezitten, maar samen het hele woonblok beheren.
De tentoonstelling Dogma: Stadsvilla, georganiseerd door het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), is nog te zien tot 9 februari 2025 in DE SINGEL, Antwerpen.