Inspiratie uit Duitsland – Coöperatief Wonen

San Riemo

In het midden van een wijk in München vol strenge, witgestucte gebouwen staat een blok dat zich subtiel onderscheidt van haar omgeving: een geprofileerde gevel, een turquoise luifel en scherpe diagonalen accentueren een woongebouw dat de ruimtelijke uitwerking van een vernieuwende visie op opdrachtgeverschap en (samen)wonen is. San Riemo, een gebouw met 27 appartementen en ruimten voor een bevlogen sociaal programma op de begane grond, is boven alles een test van de filosofie van opdrachtgever KOOPERATIVE GROSSSTADT, dat met dit bouwproject de grenzen van haar eigen ambities en het wetgevende kader heeft verkend. Die ambities concentreren zich grofweg rondom drie thema’s: bouwen voor en met bewoners, bouwen voor een zo gemengd mogelijke gemeenschap, en bouwen met het oog op de lange termijn. Lees meer

De combinatie van deze thema’s uit zich het sterkst in het meest in het oog springende element van het ontwerp: een serie karakteristieke plattegronden waarin een zeer grote verscheidenheid aan woningen is terug te vinden. Door middel van niet-dragende scheidingswanden zijn de door een grid van betonnen kolommen gedragen vloervelden onderverdeeld in appartementen die in de toekomst eenvoudig groter of kleiner kunnen worden gemaakt. Deze opzet volgt een bedrieglijk eenvoudige formule – maximale standaardisatie leidt tot maximale vrijheid – die in dit geval extra waarde heeft gekregen door een prettige eigenaardigheid: ieder appartement is georganiseerd rondom een ruim centraal vertrek dat tegelijkertijd dienstdoet als vestibule, als corridor en als keuken. Deze opzet levert een even efficiënte als ingenieuze organisatie op, waarin alle verkeersruimte ook dienstdoet als verblijfsruimte. Het gebouw is in de lengte opgedeeld in drie gelijke traveeën, waarvan de middelste volledig is gevuld met een reeks van deze ‘keukenkamers’, twee centrale trappenhuizen en alle sanitaire ruimten. Hierdoor zijn de aan de gevels grenzende zones aan weerszijden volledig vrijgespeeld voor leef- en slaapvertrekken, die min of meer vrijelijk kunnen worden verdeeld over de afzonderlijke keukenkamers. Aan de westgevel grenzen de vertrekken aan een smalle, grotendeels met translucente beplating beklede balkonstrook die doorloopt over de gehele lengte van het gebouw en waarin, in analogie naar balkons .

De behandeling van het exterieur – geprofileerde en wit gecoate staalplaat, scherpe driehoekige ramen op de begane grond, felgekleurde luifels, strakke zwartgelakte kozijnen – geeft de ietwat gezette gebouwmassa een flinterdunne lichtheid. Het gebouw heeft hierdoor iets weg van een levensgrote maquette of, meer preciezer nog, een nauwgezette kartonnen kopie van de werkelijkheid uit het oeuvre van de in München geboren en opgeleide kunstenaar Thomas Demand. Het is een eigenschap waarmee het project zich onderscheidt van haar omgeving en die de volwassenheid van de traditie van coöperatief opdrachtgeverschap in Duitsland onderschrijft: dat het gebouw in 2022 een belangrijke Duitse architectuurprijs won kan in gelijke mate worden toegeschreven aan de bezielde grondbeginselen achter het project én aan de excellente architectonische uitwerking daarvan van de hand van ARGE SUMMACUMFEMMER (Leipzig) en Büro Juliane Greb (Gent).

De unieke opzet van San Riemo is ongetwijfeld niet voor iedereen weggelegd, maar ze vormt zonder meer een zeer tot de verbeelding sprekend antwoord op de (samen)woonwensen van een specifieke gemeenschap van opdrachtgevers-bewoners. De uitzonderlijke eigenheid van het gebouw is een welkome breuk met de trend dat appartementen steeds generieker worden, en bewijst dat een uitdagende combinatie van wensen en eisen – betaalbaarheid, flexibiliteit, sociale duurzaamheid – kan leiden tot gebouwen vol met karakter en kwaliteit.

Adres Elisabeth-Mann-Borgese-Straße 24, 81829 München, Duitsland
Architect ARGE SUMMACUMFEMMER en Juliane Greb
Opdrachtgever KOOPERATIVE GROSSSTADT
Programma 27 appartementen en collectieve ruimtes
Oplevering 2020

Foto Petter Kragg

WagnisART

WagnisART, een gebouwencomplex dat 138 appartementen en een aantal gemeenschapsfuncties omvat, is onderdeel van het stadskwartier Domagkpark in het noorden van München. Het masterplan voor deze wijk, een ontwerp van Latz + Partner Landschaftsarchitekten uit 2012, voorzag in een grote (vorm)vrijheid voor individuele bouwblokken. Die vrijheid is aangegrepen om een expressief en poreus ensemble te realiseren dat een comfortabel midden weet te vinden tussen een aaneengesloten bouwblok en een serie losse bouwvolumes. Het project bestaat uit vijf woongebouwen die met elkaar zijn verbonden middels een meanderende, opgetilde route. Onder die route markeert een serie poorten de entrees van het complex. De binnen- en buitenkant van WagnisART zijn gelijk aan elkaar: omdat alle gevels op dezelfde manier zijn behandeld, hebben de gebouwen geen voor- of achterkanten. Lees meer

Het complex voert in vormgeving en programmering een interessant spel met open- en geslotenheid: tussen de gebouwen ligt een beschutte centrale ruimte die zich via een viertal entrees opent naar de wijk. Die ruimte vormt het hart van een (semi-)openbaar domein dat zich door bewoners en bezoekers laat lezen middels subtiele ruimtelijke gebaren; de geometrie van de gebouwen boetseert een schakering aan publieke en meer private zones, zonder hekken of verbodsborden.

De programmatische opzet volgt en versterkt de ruimtelijke gelaagdheid: naast de woningen zijn er in het complex een aantal publieke en gemeenschappelijke functies voorzien. Deze zijn geordend conform hun mate van openbaarheid. Een evenementenruimte en een restaurant liggen aan de buitenzijde van het complex; aan het semipublieke binnenplein liggen een aantal ateliers en gemeenschappelijke functies voor de bewoners zelf. Woningen op de hoger gelegen verdiepingen grenzen – wellicht geïnspireerd door voorbeelden als het Justus van Effenblok van Michiel Brinkman (1922) of Linked Hybrid van Steven Holl (2009) – aan een alleen voor bewoners toegankelijke bovenstraat die het landschap rondom de gebouwen van een derde dimensie voorziet.

De vijf gebouwen van WagnisART zijn uniek van vorm maar volgen ieder eenzelfde opzet: een ontsluitingskern in het hart van het vloerplan biedt steeds toegang tot appartementen aan alle zijden. Deze configuratie levert compacte, op ijsschotsen gelijkende volumes op, met een voor de energieprestatie gunstige verhouding tussen inhoud en geveloppervlak. Dat de appartementen zijn uitgevoerd als passiefwoningen, en er voor de constructie is gekozen voor een staalskelet met gevels in houtskeletbouw, bewijst verder dat er nadrukkelijk is ontworpen vanuit duurzame ambities.

Toch ligt het meest duurzame (en inspirerende) aspect van WagnisART misschien wel in het sociale domein: omdat het project is geïnitieerd (en mede ontworpen) door een coöperatie van bewoners waren de belangen en wensen van de toekomstige bewoners vanaf het eerste moment leidend. Dat zich dat, naast een programma met nadruk op collectiviteit en gemeenschapszin, heeft vertaald in een uitgesproken en aansprekende architectuur is een kwaliteit die ongetwijfeld bijdraagt aan de waardering – en dus ook de houdbaarheid – van het complex.

Adres Fritz-Winter-Straße 10-30, 80807 München, Duitsland

Programma 138 appartementen, studio’s, praktijkruimtes, kantoren, eetcafé, evenementenruimte, gemeenschappelijke ruimtes, werkplaatsen, wascafé, naaikamer, ontspanningsruimte, repetitieruimtes, gastenappartementen, gemeenschappelijke (dak)tuinen, terrassen en bruggen

Oppervlakte 20.275 m²

Architecten bogevischs buero architekten stadtplaner, SHAG Schindler Halbe Architekten

Oplevering 2016

Foto Julia Knop

Tekst Tim Peeters

Spreefeld Berlin

Op een mooie locatie aan de oevers van de Spree in Berlijn heeft een coöperatie opdracht gegeven aan drie architectenbureaus – Carpaneto Architekten, Fatkoehl Architecten en BARarchitecten – om een project met 65 woningunits, werkruimtes en collectieve ruimtes te realiseren. Het programma van eisen was zeer ambitieus, het beschikbaar budget beperkt. Lees meer