Inspiratie uit Genève – Coöperatief Wonen

Soubeyran: woongebouw als microsamenleving

De Zwitserse wooncoöperatie Equilibre bestaat sinds 2005, beheert momenteel vijf residenties en heeft daarnaast ook drie gebouwen in aanbouw, allemaal in Genève. Soubeyran is het tweede project van Equilibre en werd in 2016 gerealiseerd in samenwerking met de kleinere coöperatie Luciole. In het gebouw wonen ongeveer 100 mensen, verdeeld over 38 woonunits. Aan de ontwerptafel zat het lokale architectenbureau atba, dat nu kantoor houdt op de gelijkvloerse verdieping van het gebouw. Twee speerpunten van Soubeyran zijn bewonersparticipatie en ecologie. “Dit project gaat veel verder dan louter huisvesting”, vertelt Olivier Krumm, architect, coöperant bij Luciole én bewoner van Soubeyran: “We zijn zo ver mogelijk proberen te gaan op het gebied van ecologisch bouwen, afvalbeheer en voedselbeheer.” Lees meer

Het project Soubeyran is geworteld in de unieke vastgoedgeschiedenis van Genève. Zo komen jonge wooncoöperaties als Luciole en Equilibre voort uit de politieke en culturele beweging van de krakers in de jaren negentig. De vastgoedspeculatie in Genève kende toen een hoogtepunt. Of beter: dieptepunt. Volledige wijken werden door eigenaars-speculanten met opzet leeg gelaten om in afwachting van verkoop aan woekerwinsten louter de waarde van de gronden en gebouwen te laten stijgen. Olivier Krumm, ooit zelf kraker, kan zich de periode nog levendig voor de geest halen: “De situatie leidde tot het ontstaan van een hele reeks collectieve kraakpanden. Op een bepaald moment waren in Genève 140 van dergelijke wooninitiatieven.”

Bewonersparticipatie

‘Wooninitiatieven’: de woordkeuze van Olivier kan voor buitenstaanders eufemistisch overkomen. Maar de krakersbeweging was voor hem een leerschool op het vlak van samenleven: “We leerden hoe je een gebouw als microsamenleving collectief moet beheren, hoe je concerten, tentoonstellingen en theatervoorstellingen organiseert, hoe je bistro’s runt tegen zeer betaalbare prijzen… En dat alles vanuit een verlangen om samen kwalitatieve en spannende dingen te doen, veeleer dan er geld mee te verdienen.” Olivier ziet de participatieve wooncoöperaties als een culturele en politieke voortzetting van de krakersfilosofie, maar dan op een meer geïnstitutionaliseerde manier: “Nu is er uiteraard niet langer de angst om uit ons gebouw te worden gezet. Maar we plukken de vruchten van al die geweldige ervaringen, van alles wat we in die jaren hebben kunnen meemaken.”

Olivier Krumm is ervan overtuigd dat de ‘ziel’ van die krakersperiode in een project als Soubeyran nog steeds aanwezig is: “Het redden en bewaren van het kleinste ding, het renoveren tegen de laagst mogelijke kosten: de focus lag steeds op onze behoeften en het gebruik in plaats van op een bepaalde esthetiek of stijl. Maar dit werd een stijl op zich. Een stijl van handelen die we nu ‘ecologisch bewustzijn’ zouden noemen.” Misschien nog meer dan het ecologische ligt de ziel van Soubeyran volgens Olivier in het participatieve: “We beslissen alles samen tijdens de maandelijkse vergaderingen. Er is geen baas. Taken worden verdeeld. En we proberen er ook de kinderen bij te betrekken.” Kortom, een gebouw als een microsamenleving, als een experiment in collectief leven.

Ontwerprestricties

Het participatieve aspect beperkt zich niet tot het beslissingsproces. De bewoners van Soubeyran nemen ook fysieke taken op zich: het onderhoud van het gebouw en de tuin, het schoonmaken van de gemeenschappelijke ruimtes… Zelfs tijdens bouw staken de coöperanten en – toen nog toekomstige – bewoners de handen uit de mouwen. En ook dat engagement stamt uit de krakersperiode, aldus Olivier: “We voelden de behoefte om deel te nemen aan collectieve taken, om een plek op te knappen, te schilderen, de ingang van de concertzaal te onderhouden…” Al is hij er zich ook van bewust dat dergelijk engagement niet voor iedereen is weggelegd en vindt hij het een goede zaak dat er ook meer traditionele wooncoöperaties bestaan, minder geschoeid op de participatieve leest en waarbij professionals instaan voor het beheer en de realisatie van nieuwe projecten. Zolang ze maar hetzelfde doel dienen: een dam opwerpen tegen de ongebreidelde vastgoedspeculatie.

Voor het ontwerp van Soubeyran wilden Olivier en zijn mede-coöperanten beginnen van een wit blad: “We vonden het heel spannend, een beetje mysterieus zelfs, om te zien hoe we samen een heel gebouw zouden ontwerpen en verbeelden.” De initiatiefnemers kozen ervoor om zichzelf drie ontwerprestricties op te leggen. De eerste was dat elke bewoner of elk gezin door een identieke blootstelling aan het zuiden evenveel recht moest hebben op de zon. Een andere zelfopgelegde beperking was om op het dak geen flats, maar een daktuin te voorzien als collectieve buitenruimte. En de derde ontwerpbeslissing was om het aantal liften te beperken, om economische, ecologische en onderhoudsredenen. Hierdoor moesten de architecten alternatieve routes bedenken om je door het gebouw te verplaatsen, via trappenhuizen en de gemeenschappelijke balkons. “Al deze beslissingen werden collectief genomen”, benadrukt Olivier, “en het door de architecten voorgestelde ontwerp is door iedereen unaniem goedgekeurd.”

Klein dorp

Naast de appartementen op de verdiepingen waren de coöperaties Luciole en Equilibre wettelijk verplicht om op het gelijkvloers handelsruimte te voorzien. Maar los van die verplichting wilden Olivier en zijn mede-coöperanten zich zelf ook openstellen naar de buurt: “We wisten dat we met al onze principes, onze strobalen, composttoiletten enz. wat zouden overkomen als de lokale zonderling. Daarom wilden we al in van het begin een bistro openen.” Behalve de bistro, die wordt gerund door een van de bewoners die er bovendien zijn eigen bier brouwt, is er in Soubeyran ook een kapsalon, kunstatelier, shiatsu-praktijk en het architectenbureau atba. “Door al die voorzieningen op het gelijkvloers krijgt het gebouw een uitgesproken openbaar karakter. Je komt hier mensen tegen die je niet of nog niet kent”, vertelt Oliver. “Het is onze thuis. Maar ik noem het ook graag een klein dorp.”

De grootste kwaliteit van zijn ‘klein dorp’ vindt Olivier dat het gerund wordt door de mensen die er wonen: “Idealiter houden mensen van hun huis, koesteren ze het en dragen er zorg voor. Dit is hetzelfde, maar dan op de schaal van 38 families.” Er was een tijd dat Olivier dacht het onmogelijk was om een project als Soubeyran te realiseren. Maar zijn droom werd realiteit. Door de politieke context in Genève. En uiteraard door het coöperatieve model. “Wat dit woonmodel als geen ander kan creëren, is een gevoel van verlangen”, benadrukt Olivier Krumm. “En als dat verlangen aanwezig is, alsook het enthousiasme van een toekomstige bewonersgroep, dan staat er niets je in de weg om een project als dit voor elkaar te krijgen.”

Adres Rue Soubeyran 7-9, 1203 Genève, Zwitserland

Architect atba SA, Genève

Opdrachtgever Coopérative d’habitation Equilibre & Coopérative Luciole

Programma 38 appartementen met handelsruimte en collectieve voorzieningen

Oplevering 2017

Les Ouches: coöperatieve studentenhuisvesting

Les Ouches is een huisvestingsproject in Genève dat twintig jaar geleden werd gerealiseerd door twee verschillende wooncoöperaties: Codha, die huisvesting voor gezinnen aanbiedt, en Ciguë, die zich specifiek richt op studenten. Het stuk grond waarop de twee woonvolumes zijn gebouwd, is door het kanton Genève, die eigenaar is, aan de twee coöperaties in erfpacht gegeven voor een periode van 99 jaar. “Als coöperaties zijn we dus eigenaar van de muren die we hebben gebouwd, maar niet van de grond”, verduidelijkt Aline Juon, verantwoordelijke voor de bouwprojecten bij Ciguë. Lees meer

Ciguë werd opgericht in de jaren ‘80, op een moment dat er in Genève een enorm tekort was aan woningen, ook voor studenten. De initiatiefnemers wilden een vorm van studentenhuisvesting creëren die helemaal anders was dan wat er in die tijd bestond, zoals de religieuze studentenhostels of de dure studio’s op de private huurmarkt. “Ook de kraakbeweging was toen bezig met studentenhuisvesting”, vertelt Aline Juon, “maar die kraakpanden konden studenten in een precaire situatie brengen. Je kon elk moment uit je woning worden gezet.” Dankzij het coöperatieve model van Ciguë konden studenten vanaf 1986 onderdak krijgen van de stad Genève of van particuliere verhuurders aan de hand van tijdelijke huurovereenkomsten.

Voor en door studenten

Ciguë is een wooncoöperatie opgericht voor én door studenten. Bijna veertig jaar later zitten er nog steeds studenten in de raad van bestuur en de algemene vergadering en stemmen ze mee over alle belangrijke beslissingen die moeten worden genomen. Aline: “Er zijn drie algemene vergaderingen per jaar, waar de studenten hun mening kunnen geven over strategische beslissingen die een impact hebben op de toekomst van Ciguë. Ze kunnen ook worden verkozen voor de raad van bestuur en deelnemen aan verschillende werkgroepen of commissies die zich ontfermen over het beheer van de coöperatie. Daarnaast draagt elke bewoner-coöperant ook zijn steentje bij in het creëren van een aangenamere leefomgeving.”

Wat die leefomgeving betreft, is Les Ouches een uitzonderlijk project. Want behalve twintig studenten, wonen hier ook gewone gezinnen. Zorgt dat niet voor frictie? “Ik hoor alleen maar positieve dingen”, zegt Aline. “Er is net een interessante dynamiek tussen beiden.” Terwijl sommige gezinnen hier al twintig jaar wonen, is er langs de kant van de studenten logischerwijs een groter verloop. “In elk project van Ciguë zijn de bewoners per definitie passanten. Ze kunnen er enkel wonen zolang ze studeren, dus maximaal vijf à zes jaar. Die natuurlijke in- en uitstroom zorgt voor diversiteit en beweging in het gebouw.”

Levenshouding

De bijzondere dynamiek tussen de bewoners van Les Ouches wordt ook gestimuleerd door de architectuur. Op elke verdieping van de twee woonvolumes zijn er gemeenschappelijke balkons. Die moet je door om tot bij je eigen appartement te geraken, maar ze zijn ook een verlengstuk voor de buitenwereld. “Je ontmoet er je buren, leert ze beter kennen”, vertelt Aline. “En de balkons maken het daarnaast ook makkelijker om de gevels te verlevendigen met vegetatie. Over het algemeen blijkt het samen zorg dragen voor een plek, maar ook het delen van ruimtes, iets te zijn wat jongeren heel erg aanspreekt.”

Wonen als student in Les Ouches of een ander project van Ciguë omvat dan ook zoveel meer dan enkel een kamer huren in een woonblok. Je woont niet alleen in je eigen kamer, maar je deelt een keuken, woonkamer, andere gemeenschappelijke ruimtes… En dat is erg leerrijk. “Ook al ben je als student maar een paar jaar coöperant, het verandert je manier van denken, de manier waarop je in het leven staat”, besluit Aline. Het is dan ook geen toeval dat veel van de studenten die Ciguë hebben doorlopen, na hun studies lid worden van een andere coöperatie of zelfs hun eigen wooncoöperatie op poten zetten.

Adres Chemin des Ouches 14-16 , Genève, Zwitserland

Architect Hervé de Giovannini

Opdrachtgever Codha & Ciguë

Programma 29 appartementen en collectieve ruimtes

Oplevering 2004

Ecoquartier Jonction: coöperatief project als culturele hotspot

Codha is een Zwitserse wooncoöperatie die in 1994 is opgericht en projecten ontwikkelt in het kanton Genève, La Côte, Lausanne en Haute-Savoie. Sinds 2010 ontwikkelt de coöperatie zogenaamde ‘ecowijkprojecten’. Een van de meest recente en in het oog springende is Ecoquartier Jonction, een project in het centrum van Genève met 115 woningen, waarvan een deel – via subsidies – worden verhuurd aan een sociaal tarief. “Maar je kan niet zien wie in een sociale flat woont en wie in een gewone”, verduidelijkt Eric Rossiaud, directeur en medeoprichter van Codha. “Alle woningen zitten door elkaar.” Minstens even bijzonder aan het project is het grote aantal gemeenschappelijke ruimtes: gastenkamers, ateliers, repetitieruimte, wasserette en zelfs een aantal kamers specifiek voor tieners. Ten slotte is er ook het dak, dat integraal toegankelijk is voor de bewoners en voorzien van zit- en ligruimte alsook een moestuin van 700m2. Lees meer

Eric Rossiaud gidst ons doorheen de geschiedenis van de plek: “Aanvankelijk waren hier de industriële diensten van de stad Genève gevestigd, waaronder een gasfabriek. Die ontplofte rond de eeuwwisseling, wat toen veel schade veroorzaakte aan de grond. Maar de fabriek werd heropgebouwd en bleef in gebruik tot de jaren ‘90.” Vanaf 1996 groeide de site onder de naam Artamis uit tot het middelpunt van de alternatieve cultuurscene van Genève, met bars, concertzalen, bioscopen en restaurants. Tot Artamis en alle culturele initiatieven plaats moesten ruimen voor dit woonproject. “Maar we hebben met Codha hulde willen brengen aan het culturele verleden van deze plek”, vertelt Eric, “in de eerste plaats door onze bijzondere aandacht aan de voorzieningen op de begane grond.”

Geest van Artamis

Concreet maakte Codha bij aanvang van het project een masterplan voor het gelijkvloers. Daarin was 5.000m2 voorzien voor bedrijfsruimte. “We hebben eerst de concepten bedacht en daarna de mensen gezocht om die concepten mee in te vullen”, aldus Eric. Behalve het hoofdkantoor van de wooncoöperatie zelf, is op de gelijkvloerse verdieping van het gebouw een restaurantgedeelte ondergebracht, een zorghoek, fietsherstelplaats, kruidenierszaak en een grote brasserie met daaronder een concertzaal. “Daarnaast is er een tentoonstellingsruimte voor hedendaagse kunst en een kleine muziekstudio”, vult Eric aan. “Met al die culturele voorzieningen, bars en bistro’s hebben we geprobeerd om de geest van Artamis in de mate van het mogelijke te bewaren.”

De aanwezigheid van een concertzaal, muziekstudio en een tentoonstellingsruimte: het maakt van Ecoquartier Jonction een bescheiden culturele hotspot. Maar wat maakt het ook een ecowijk? Eric: “Het is een wijk met respect voor de natuur, met respect voor de mens, met de hoogste energieprestaties, bedrijven zonder winstoogmerk of met een sociale roeping. En dat alles middenin het stadscentrum.” Ook op het vlak van mobiliteit, maakte Codha duidelijke keuzes. “Om te beginnen is het hier een autovrije buurt. En het gebouw is dag en nacht volledig doorwaadbaar voor voetgangers en fietsers”, vervolgt Eric. “En daarnaast hebben we een eigen autodeelsysteem op poten gezet: Codhality. Gemiddeld delen nu ongeveer zeven huishoudens één auto, wat de parkeerdruk aanzienlijk heeft doen afnemen.”

100% hernieuwbaar

Op vlak van energie voldoet Ecoquartier Jonction aan het strenge Zwitserse label Minergie-P. “Dit is een gebouw met een minimum aan energieverlies. Het is opgetrokken uit gezonde, herbruikbare materialen”, vertelt Eric. “En het wordt verwarmd via een stadsverwarmingssysteem dat water uit de naburige Rhône haalt. We zijn dus 100% hernieuwbaar.” Om die reden was het ook niet nodig om zonnepanelen te plaatsen op het dak van het gebouw en kan die ruimte integraal worden gebruikt voor ontspanning, ontmoeting en stadslandbouw. “We hadden fotovoltaïsche cellen kunnen plaatsen. Maar die zouden overbodig zijn geweest.”

Eric Rossiaud vertelt met trots over zijn Ecoquartier, een project waar hij bij de oprichting van Codha – nu exact 30 jaar geleden – nooit van had durven dromen. “Toen we Codha oprichtten in 1994, waren we met acht. Nu tellen we 6200 coöperanten en beheren we met een staf van 25 medewerkers 800 woningen, met op dit moment nog eens hetzelfde aantal woningen in aanbouw.” Toen Ecoquartier Jonction werd opgeleverd in 2018, na een constructieperiode van vijf jaar en een prijskaartje van 62 miljoen Zwitserse frank, was het met voorsprong het grootste project van Codha. “Dat is het even gebleven, maar niet zo heel lang”, zegt Eric. “Zowel in Nyon als in Les Vergers – een nieuwe ecowijk in de gemeente Meyrin (waar o.a. het CERN is gevestigd) – hebben we 130 woningen gerealiseerd. En er staan nog grotere projecten in de steigers.”

Woonmodel met toekomst

Met een veelvoud aan nieuwe woningen aan betaalbare huurprijzen en gestoeld op nog verder doorgedreven ecologische principes, kijkt Eric de toekomst van Codha en het coöperatief wonen in Genève bijzonder positief tegemoet: “Op dit moment hebben 5% van de inwoners van deze stad woonzekerheid dankzij het coöperatief model. Dat aandeel hopen we binnen afzienbare tijd te verdubbelen.” Als die woonzekerheid zich dan ook nog eens vertaald ziet in meer architecturaal hoogwaardige projecten zoals Ecoquartier Jonction, dan ziet het er goed uit voor de Zwitserse stad aan de Rhône.

Adres Chemin du 23-Août 1-3-5, 1205 Genève, Zwitserland

Architect Dreier Frenzel

Opdrachtgever Codha

Programma 115 appartementen met handelsruimte en collectieve voorzieningen

Oplevering 2018

Rigaud: ‘integratie’ als sleutelwoord

‘Rigaud’ is een project van wooncoöperatie Codha. Het is gelegen in Chêne-Bougeries, een buitenwijk van de stad Genève die zich aan het ontwikkelen is en waar volop stedelijke verdichtingsprojecten worden gerealiseerd. Een stukje periferie, kortom, zoals we dat ook bij ons in Vlaanderen kennen. De grond waarop Rigaud is gebouwd is eigendom van de gemeente. Via een wedstrijd zocht het bestuur van Chêne-Bougeries naar een bouwteam dat bestond uit een wooncoöperatie en een architect, om samen een sociaal en architecturaal hoogstaand huisvestingsproject te realiseren. Codha vormde een tandem met architectenbureau Bonhôte Zapata uit Genève, en samen haalden ze de opdracht binnen. Lees meer

Architect-vennoot Philippe Bonhôte blikt terug: “De vraag van de gemeente was om hier een gemengde woonwijk te realiseren die zich richt op verschillende soorten huishoudens: gezinnen, alleenstaanden, mensen die samenhuizen, maar ook mensen met uiteenlopende inkomens. Het idee was om een echte sociale mix te creëren.” De uitdaging voor Philippe was tweeërlei: “Enerzijds wilden we voor de bewoners zoveel mogelijk kwalitatieve gemeenschappelijke ruimtes voorzien. Anderzijds wilden het gebouw optimaal integreren in zijn context, zodat het een echte toegevoegde waarde zou zijn voor de buurt en ook op dat niveau een intenser sociaal leven zou aanmoedigen.” Het sleutelwoord in dit project is voor Philippe en zijn collega-architecten ‘integratie’: “Hoe goed de individuele appartementen ook mogen ontworpen zijn, voor ons is het steeds belangrijk dat een gebouw niet zomaar ruimte inneemt en een leegte opvult. Het moet de omgeving waarin het staat verbeteren.”

Gemeenschapsgevoel

Qua vorm had de gemeente aanvankelijk een klassiek flatgebouw in gedachten: één bouwvolume, waarin alle functies worden ondergebracht. Maar het grondplan van Bonhôte Zapata week daar meteen vanaf: “In plaats van één groot volume ontwierpen we zes volumes die lichtjes ten opzichte van elkaar verschoven zijn”, vertelt Philippe. “Dit veranderde meteen de schaal van het project en gaf het een ander karakter, waardoor het beter harmonieert met de vrijstaande huizen en kleinere gebouwen in de onmiddellijke omgeving.” Door deze ontwerpbeslissing ontstaan er rond het gebouw ook buitenruimtes die makkelijk leesbaar zijn en van Rigaud een veel minder anonieme plek maken dan het doorsnee woonblok. “Daarnaast hebben we ervoor gezorgd dat verschillende volumes doorwaadbaar zijn voor fietsers en voetgangers. We wilden geen gebouw met een duidelijke voor- of achterkant. Het leven moet zich langs weerszijden kunnen ontwikkelen”, vult Philippe aan.

De menselijke schaal van het project draagt bij tot het gemeenschapsgevoel: “Er is echt een vorm van cohabitatie tussen de mensen die hier wonen en de buurtbewoners. En daar zijn we heel erg blij mee.”, aldus Philippe. Maar er is ook een ander aspect dat van Rigaud een warm, menselijk en toegankelijk project maakt: de materiaalkeuze. “Het gebruik van natuurlijke, gezonde materialen is iets waar Codha als wooncoöperatie veel belang aan hecht. We kwamen daarom al snel op het idee om hout te gebruiken voor de constructie.” Om budgettaire redenen werd de basisstructuur uiteindelijk uitgevoerd in metselwerk, en werden de gevels bekleed met hout. “De houten planken zijn aangebracht op plaatsen waar je ze kunt aanraken, en dat draagt aanzienlijk bij tot het karakter van het gebouw. Door de wijze waarop ze zijn geplaatst, fungeren ze bovendien ook als lichtfilter en verlevendigen ze de gevel.”

Collectieve ruimtes

Het project Rigaud bestaat in totaal uit 49 appartementen, variërend van één- tot vierslaapkamerflats. Er is ook een clusterappartement, waar drie huishoudens samen kunnen wonen in één grote flat. En de bewoners-coöperanten kunnen daarnaast gebruik maken van drie gedeelde gastenkamers. “Een belangrijk deel van de constructiekost is immers geïnvesteerd in collectieve ruimtes”, verduidelijkt Philippe. “Zo is er een gemeenschappelijke leef- en feestruimte, een doe-het-zelfatelier, een ondergrondse muziekruimte en een wasserette met wasmachines en droogkasten.” Die veelheid en diversiteit aan collectieve ruimtes heeft volgens Philippe alles te maken met het coöperatief woonmodel: “Een traditionele vastgoedinvesteerder wil zoveel mogelijk individuele appartementen verkopen, omdat hij aan die gemeenschappelijke ruimtes niet kan verdienen. Een wooncoöperatie daarentegen heeft geen winstoogmerk en kan daarom het volledige bouwbudget besteden ten behoeve van het gebouw en de bewoners.”

Rosie Fil Lopez, coöperant bij Codha en een van de bewoners van Rigaud, treedt hem bij: “We kunnen als coöperant en als toekomstige bewoner van een coöperatief woonproject veel meer zelf nadenken over hoe we willen wonen.” Concreet betekent dat in veel gevallen: één of twee flats opgeven ten voordele van collectieve ruimtes. En als bewoner een iets hogere huur betalen per flat. Al vallen die huurprijzen volgens Rosie, zelfs naar Zwitserse normen, best wel mee: “Codha en de andere wooncoöperaties doen hun uiterste best om de huurkost zo laag mogelijk te houden. En dat kunnen ze, omdat enkel de bouwkosten van het project en de werkingskosten van de coöperatie in rekening worden gebracht.” Het zorgt ervoor dat – ondanks de architecturale kwaliteit, hoogwaardige materialen en vele gedeelde voorzieningen – de huurprijs hier nog steeds lager ligt dan in een generiek appartementsblok op de private huurmarkt.

Solidariteit

Maar belangrijker nog dan het kostenplaatje is voor Rosie het sociale aspect: “We kennen elkaar hier allemaal. Niet dat we vrienden zijn – we blijven buren – maar ik ken iedereen bij de voornaam. We houden feestjes. En er zijn werkgroepen waarin we samen beslissingen nemen over ons gebouw. Er heerst een heel goede sfeer, die je niet meteen terugvindt in een conventioneel flatgebouw.” Ook voor kinderen is het geweldig wonen en opgroeien in Rigaud, benadrukt Rosie: “Die van mij zijn ondertussen al groot. Maar de kleinere kinderen die hier wonen, rennen overal rond en komen voortdurend bij elkaar over de vloer. Ze hebben echt de tijd van hun leven.”

Ook de architectuur van Rigaud draagt naar Rosies gevoel sterk bij tot het gemeenschapsgevoel. De ruime en genereuze overdekte gangen en circulatieruimtes zijn bij uitstek plaatsen van ontmoeting en sociale contacten. Het zorgde er mee voor dat tijdens de covid-pandemie de solidariteit tussen de bewoners groot was: “Mensen deden boodschappen voor hun buren wanneer die ziek werden en zetten het eten toen voor de deur.” Kortom, er heerst een sfeer en solidariteit die haaks lijkt te staan op de toenemende individualisering en vereenzaming in onze westerse steden. “Een sfeer waar ik erg van hou en ondertussen zeker niet meer zou kunnen missen”, besluit Rosie.

Adres 55 Route Jean Jacques Rigaud, 1214 Chêne-Bourgeries, Zwitserland

Architect Bonhôte Zapata architectes

Opdrachtgever Codha

Programma 49 appartementen met collectieve ruimtes, cafetaria en crèche

Oplevering 2018

Les Vergers: coöperatief wonen op wijkniveau

Aan de rand van de stad Genève ligt Meyrin, een gemeente met 30.000 inwoners die enige bekendheid geniet omdat het CERN er is gevestigd, de Europese organisatie die onderzoek doet naar elementaire deeltjes. Maar ook op het vlak van huisvesting wordt er in Meyrin innovatief werk verricht. Zo vinden we er het recente huisvestingsproject Les Vergers, een nieuwe wijk met 20 gebouwen en 1200 woningen, waar tussen 2016 en 2020 drieduizend mensen zijn komen wonen. Het bijzondere aan Les Vergers is dat de gemeente de helft van de bouwrechten bezat en specifiek op zoek ging naar wooncoöperaties om de wijk te ontwikkelen. Zeven verschillende coöperaties tekenden in, waaronder Equilibre, opgericht in 2005 door Benoît Molineaux en een paar vrienden. Lees meer

Benoît Molineaux: “Equilibre is ontstaan uit een brainstormsessie tussen een aantal mensen die een woonproject wilden realiseren dat een voorbeeld zou zijn op het vlak van duurzame ontwikkeling. We zijn begonnen met acht leden en na twee jaar, in 2007, kregen we een stuk bouwgrond ter beschikking in Lancy.” Dankzij de politieke wil van het lokale bestuur ginds kon het pas opgerichte Equilibre er een eerste kwalitatief en ecologische huisvestingsproject realiseren met twintig woningen. Het betekende het begin van een gestage groei voor de wooncoöperatie. Er volgde een samenwerking met Luciole voor het project Soubeyran. En nu is de coöperatie dus ook actief in Les Vergers.

Participatieve initiatieven

“Toen de gemeente Meyrin haar oproep lanceerde, hebben we ons meteen aangemeld”, vertelt Benoît. “De ambitie van de het bestuur om er een duurzame wijk te realiseren met een duidelijke sociale én ecologische inslag was ons op het lijf geschreven.” Equilibre heeft uiteindelijk drie projecten gebouwd in de ecowijk Les Vergers. Al vroeg in het traject werden de coöperanten en toekomstige bewoners geraadpleegd en uitgenodigd om te participeren. “Het grote voordeel van wooncoöperaties”, aldus Benoît, “is dat de bewoners elkaar al lang op voorhand kennen vooraleer ze buren worden. En dankzij het door de gemeente en de coöperaties georganiseerde overleg zijn al tijdens de bouwfase verschillende participatieve initiatieven ontkiemd.”

Benoît en zijn mede-coöperanten hadden rond bewonersparticipatie al behoorlijk wat expertise opgebouwd. Maar nieuw bij Les Vergers was de schaal: “We hadden enkel ervaring op ‘gebouwniveau’. Hier moesten we nadenken op de schaal van een hele wijk.” Dat de bewoners zo betrokken zijn, is volgens Benoît voor een groot deel te danken aan het lokale bestuur: “Ik ken geen enkele andere gemeente waar het participatieve luik zo grondig en oprecht is aangepakt. Er werd écht geluisterd naar de bewoners, die daarna ook alle kansen kregen om hun projecten uit te voeren.” Kortom, qua partnerschap tussen een gemeentelijk bestuur en wooncoöperaties is Les Vergers zonder meer een voorbeeldproject.

Planetair evenwicht

De gemeente Meyrin wilde met Les Vergers ook op ecologisch vlak een voorbeeld stellen. En ook daar bleek de keuze voor het coöperatief woonmodel de juiste te zijn. Benoît: “De meeste wooncoöperaties hebben ecologische engagementen in hun handvest staan. Het zijn voorlopers, die al jarenlang knowhow hebben opgebouwd.” Bijna twintig jaar geleden, lang voor het trendy werd, was Equilibre al bezig om autogebruik drastisch te doen dalen. Ze verminderden hun waterverbruik en creëerden een eigen rioolwaterzuiveringssysteem. “We zijn ermee begonnen vanuit een diepe overtuiging”, vertelt Benoît. “En kijk, zoveel jaren later is het een politieke eis geworden. En blijken de wooncoöperaties met al hun opgebouwde expertise de ideale partners te zijn.”

Veel van wat Equilibre in Les Vergers verwezenlijkt heeft, zit al vervat in de naam van die Benoît en zijn mede-coöperanten destijds voor hun coöperatie hebben bedacht: “We zochten een naam die paste bij onze identiteit en hebben ons gebaseerd op artikel 73 uit de Zwitserse grondwet, waarin staat dat de Confederatie en de kantons moeten werken aan een duurzaam evenwicht tussen mens en natuur.” Benoît erkent dat ze van dat équilibre nog ver verwijderd zijn: “Het is geweldig om één auto te delen met tien gezinnen of gebouwen op te trekken die zeer weinig energie verbruiken – zo zijn we erin geslaagd om onze voetafdruk te halveren. Maar om écht binnen onze planetaire grenzen te blijven, zouden we die footprint minstens nog eens moeten kunnen halveren.”

Sociale transitie

Een van de laatste stappen die Equilibre en de andere in Les Vergers actieve wooncoöperaties hebben gezet, is de uitbouw van een voedselproject. “We hebben de impact van ons voedsel significant gereduceerd door samen te werken met lokale boeren en producenten”, vertelt Benoît. “Bijna onze volledige voedselvoorziening wordt hier in de wijk zelf beheerd.” Maar de coöperaties kijken ook verder dan voedsel. “Waar komen bijvoorbeeld onze kleren vandaan? Ook daar zijn we nu heel hard over aan het nadenken.” In Les Vergers wordt duidelijk dat het coöperatief model potentie in zich heeft om veel verder te denken huisvesting. Het is niets minder dan een instrument voor sociale transitie.

Het volgende domein waar Equilibre op wil inzetten is de gezondheidszorg, aldus Benoît. “Gezondheid is de laatste jaren in Zwitserland een hot topic geworden. De gezondheidskosten hier behoren tot de hoogste ter wereld en ze blijven elk jaar stijgen. Dus proberen we na te denken over wat we als burgers en coöperanten kunnen doen om deze binnen de perken te houden.” Zo is Equilibre bezig met de uitbouw van een eigen ziektekostverzekering en zijn er ook initiatieven die specifiek gericht zijn op geestelijke gezondheidszorg. Want net als bij ons is er ook in de Zwitserse samenleving veel psychisch leed. “Een buurt is een afspiegeling van de maatschappij. Alle problemen vind je ook hier terug. Dus door op al deze aspecten te werken op schaal van de buurt, werken we ook aan onze samenleving”, besluit Benoît.

Adres Rue des Boudines 2, 1217 Meyrin, Zwitserland

Opdrachtgevers La Codha, Le Niton, Les Ailes, Equilibre, Voisinages, La Ciguë, Polygones & Fondation Nouveau Meyrin,

Programma 1350 woningen, collectieve voorzieningen en handelsruimte, verdeeld over 30 gebouwen

Oplevering 2023

Coöperatief wonen in Genève: kritische succesfactoren

Voor wie zich afvraagt hoe je nieuwe wooncoöperaties optimale kansen biedt, gingen we een kijkje nemen in Genève. De situatie is vergelijkbaar met België, omdat daar – in tegenstelling tot Zürich – geen 100-jarige traditie van wooncoöperaties is. Hoe kan het dat nieuwe wooncoöperaties daar sinds een tiental jaar een mooie opmars maken?

Ten eerste is er een sterke politieke wil voor een alomvattend, holistisch huisvestingsbeleid dat ook het coöperatieve model omvat. Deze politieke keuzes zijn verankerd in een algemene wet op huisvesting. Lees meer