Foto: Buro Bonito
Een tentoonstelling als Hier wil ik wonen! Coöperatief woondromen in Vlaanderen is een collectief werkstuk, gedragen door vele creatieve handen. Met de artikelenreeks Makers van de expo willen we die vaak onzichtbare krachten voluit in de schijnwerpers plaatsen. Eén van hen is Hanne Van Gils, die haar stempel drukte met het herkenbare campagnebeeld van de tentoonstelling én – te bewonderen op de expo zelf – de indrukwekkende tekening van het coöperatieve woonproject Kalkbreite in Zürich. De beelden van Van Gils brengen complexe woonmodellen en architecturale gelaagdheid terug tot heldere, speelse composities die uitnodigen om te blijven kijken. Achter die ogenschijnlijke lichtheid schuilt een proces dat even rijk en doordacht is als het resultaat, én een parcours dat even zwierig blijkt te zijn als Van Gils’ tekeningen en illustraties.
Hanne Van Gils is van opleiding architect en volgde daarna nog een master-na-master stedenbouw en ruimtelijke planning in Leuven. “Ik wilde leren denken op een grotere schaal,” vertelt ze. Na haar studies werkte ze enkele jaren bij Osar architects, waar ze aan mooie projecten meewerkte en waar ze nog steeds warme contacten aan overhoudt. Toch merkte ze dat het dagelijkse werk als architect niet helemaal was wat ze zich had voorgesteld. “Ik had honger om bij te leren over grotere systemen en landschap ben vervolgens in Leuven gaan studeren om daarna bij Ruimte Vlaanderen en later het Departement Omgeving aan de slag te gaan. Ik leerde daar veel bij over cartografie en infographics om regionale verhalen en gebiedsvisies laagdrempelig te communiceren.”
Complexe materie inzichtelijk maken
Van Gils ging op zoek naar een werkvorm waarin haar liefde voor tekenen en verhalen een grotere rol konden spelen. Ze stapte over naar het Gentse communicatiebureau DIFT, waar ze leerde commercieel en ondernemend te denken. Parallel kwam er een onderzoeksopdracht bij de UGent, een Europees Horizon-project over het herbestemmen van beeldbepalend erfgoed met lokale gemeenschappen. “Het was een introductie in academisch schrijven, maar al snel had ik door dat ik me tussen al de getrainde academici me kon onderscheiden door inzichten in schema’s te gieten.”
Ondertussen groeide het tekenen steeds meer uit tot een rode draad. Na enkele jaren bij het sociaal-ruimtelijk collectief Endeavour, waar ze onder meer meewerkte aan het participatietraject rond de toekomst van het E17-viaduct in Gentbrugge, merkte ze hoe sterk visuele verbeelding voor haar een tweede natuur was. “Zelfs in grote onderzoeksprojecten kon ik helpen om meters tekst om te zetten in schema’s, om te communiceren met het publiek. Dat voelde als mijn natuurlijke manier van bijdragen.”
© Hanne Van Gils & Endavour
© Hanne Van Gils & Ellen Verbiest
Ontmoeting met Architectuurwijzer
De samenwerking tussen Hanne Van Gils en Architectuurwijzer begon enkele jaren geleden met de vraag om mee te werken aan de website coöperatiefwonen.be. Samen met vriendin en oud-studiegenoot Ellen Verbiest kreeg ze de opdracht om de vaak abstracte coöperatieve woonvorm visueel te verhelderen. “Ellen en ik hebben een bijna parallel parcours,” vertelt Van Gils. “Ellen is twee jaar jonger, ook architect, volgde net als ik een master in Leuven, werkte bij Endeavour en verbeeldt ook dingen.”
Maar vooral de complementariteit tussen Van Gils en Verbiest bleek een troef: “Ik heb een losse pols en schets voortdurend tijdens het brainstormen, terwijl Ellen ontzettend goed kan uitpuren en veel ‘rationeler’ tekent.” Samen zochten ze naar een beeldtaal die paste bij het coöperatieve idee: vele kleintjes die samen een geheel vormen. Het resultaat is een speelse combinatie van menselijke, organische figuren en strakke blokken, die nog altijd de basis vormt van de visuele identiteit van de website en de maandelijkse nieuwsbrief.
Humor en helderheid in een complex verhaal
Het duo wilde de vaak ingewikkelde juridische en financiële principes van coöperatief wonen toegankelijk en aantrekkelijk maken. “Je wilt dat mensen blijven kijken, dat ze even stilstaan,” zegt Van Gils. Humor speelde daarbij een belangrijke rol, zonder de inhoud te verarmen. Ze verwijst naar figuurtjes die een complex idee in één herkenbaar beeld vangen, zoals “huren bij jezelf”. Samen met Peggy Totté (Architectuurwijzer) en Lieve Jacobs (Cera) zochten ze naar een duidelijke, lichte vormentaal, ondersteund door een beperkt kleurenpalet en herkenbare blokjes die ook in het logo terugkomen.
Voor Van Gils, die zichzelf toen nog niet als illustrator beschouwde, was deze opdracht een eyeopener. Ze kon niet goed geloven dat de dingen ook zo simpel konden én mochten zijn. En ook dat een beeldtaal die ze niet als serieus genoeg beschouwde binnen de architectuurwereld toch mensen kon aanspreken. “Het was ook bijzonder dat Peggy en Lieve ons meteen vertrouwden. Dat is niet vanzelfsprekend als je in het begin nog wat stuntelig en klungelig bezig bent,” lacht ze. Het succes van die eerste samenwerking legde mee de basis voor de latere opdrachten rond de expo Hier wil ik wonen! Coöperatief woondromen in Vlaanderen.
Van website naar campagnebeeld
Die volgende stap kwam er toen Peggy Totté Van Gils vroeg om het campagnebeeld en de affiche van de expo te ontwerpen. “Peggy vroeg om een beeld dat de nadruk legt op de individuele én gedeelde kwaliteiten van wonen, zonder de verheerlijking van het puur collectieve,” vertelt Van Gils. “Ze wilde geen Janneke-en-Mieke-die-elke-dag-samen-moeten-koken-gevoel, wel 1 + 1 = 3.” Het mocht een architecturale snede zijn, maar dan één die meteen leesbaar is als affiche. Van Gils verzamelde voorbeelden van collectieve architectuur en experimenteerde met snedes en composities. “Het is een simpel beeld, maar er ging een lange zoektocht aan vooraf.”
Uiteindelijk koos Van Gils voor een gestapelde compositie van blokken die doen denken aan een doorsnede van een gebouw, maar tegelijk abstract en licht blijft. In de blokken spelen zich kleine taferelen af: iemand die een plant begiet, tomaten die worden geplukt, een fles wijn die van keuken naar eettafel wordt doorgegeven. “Het moest leesbaar zijn vanop afstand, maar tegelijkertijd van dichtbij nieuwe details prijsgeven,” zegt ze.
De combinatie van strakke volumes en los getekende figuren verwijst subtiel naar de eerder ontwikkelde beeldtaal voor coöperatiefwonen.be. Het beperkte kleurenpalet sluit naadloos aan bij de scenografie en de banners van de expo. Dankzij de modulaire opbouw konden fragmenten van het beeld ook afzonderlijk worden gebruikt voor sociale media en andere toepassingen. “Ik geloofde in het beeld. Maar wanneer je zoiets inlevert, hoop je natuurlijk dat het ook voor het publiek werkt. Het was dan ook fijn om te horen dat veel mensen enthousiast waren en steeds nieuwe, kleine elementen ontdekten.”
Een tekening in plaats van een maquette
Voor de expo kreeg Hanne Van Gils ook de opdracht om het Zwitserse coöperatieve woonproject Kalkbreite in Zürich te verbeelden. Oorspronkelijk was het plan om een maquette te tonen, maar de complexiteit van het project vroeg om een andere aanpak. “In Kalkbreite zijn er zoveel aspecten die samen de kwaliteit van het wonen bepalen dat het moeilijk was om één snede of principe te kiezen,” zegt Van Gils. “Je zou nooit een maquette kunnen maken die dat volledig toont.” Samen met het productieteam van de expo besloot ze daarom een grote, verhalende tekening te maken. De uitdaging: de ruimtelijke en programmatische rijkdom van Kalkbreite vatten in één beeld dat zowel overzicht als detail biedt.
Van Gils liet zich o.a. inspireren door de gelaagde en verhalende kadrages van de Amerikaanse stripkunstenaar Chris Ware: “Zijn tekeningen hebben een architecturale kwaliteit, waarbij hij gebouwen, interieurs en stadsgezichten gedetailleerd weergeeft. Daarnaast is ook zijn vertelstructuur vaak experimenteel, waarbij hij niet-lineaire verhaallijnen, verschillende perspectieven en een mix van tekst en visuele elementen gebruikt.” Het proces voor de tekening van Kalkbreite was intens: eerst schetste Van Gils afzonderlijke ruimtes – van collectieve wasruimte tot vrieskelder – knipte en puzzelde ze met deze fragmenten op tafel, en werkte ze daarna digitaal verder. “Ik wilde dat elk aspect van de tekening met de hand gemaakt was, dus schreef ik de teksten uiteindelijk zelf over.”
Van Gils beperkte het kleurenpalet tot donker- en lichtblauwe tinten met subtiele arceringen: eenvoudig en consistent, maar toch expressief. Het resultaat is een monumentale tekening die in één oogopslag de collectieve en private dimensies van Kalkbreite laat zien, en die dankzij labels en een bijhorende voice-over ook in de diepte kan worden gelezen. De waardering reikt intussen verder dan de expo: de bewoners van Kalkbreite lieten weten dat ze het werk graag zelf willen ophangen. “Dat maakt mij heel erg blij,” zegt Van Gils. “Het is een fantastische eer als mensen zich herkennen in iets waaraan je met zoveel toewijding hebt gewerkt.”
Lessen en nieuwe perspectieven
Het werk voor de expo Hier wil ik wonen! betekende voor Hanne Van Gils meer dan een reeks geslaagde opdrachten: het bevestigde een nieuwe professionele richting. “Ik heb interesse in het snijvlak tussen ruimtelijk onderzoek en visualisatie. Werken aan de tekening van Kalkbreite gaf me een inkijk in een wereld van niet-lineaire verhaallijnen, wisselende perspectieven en infografieken. Ik onderzocht hoe je het verhaal van een gebouw en zijn gebruikers kan vertellen op een manier die inspiratie put uit graphic novels: met niet-lineaire narratieven, verschillende perspectieven en meerdere stromen van informatie die tegelijk verteld worden.”
“Dankzij dit project weet ik waar mijn meerwaarde ligt en welke richting ik verder kan uitdiepen,” besluit Van Gils. Ondertussen wordt ze ook door het Tropisch Instituut voor Geneeskunde gevraagd om tijdens vergaderingen live te tekenen, zodat er aan tafel een collectieve set beelden ontstaat waarvan iedereen zich eigenaar voelt. “Die beelden helpen om complexe thema’s begrijpelijk te maken voor studenten, andere onderzoekers of een breder publiek.” Het benadrukt niet alleen Van Gils artistieke koers, maar ook haar overtuiging dat illustratie een krachtige vorm is om ruimtelijke en sociale verhalen te vertellen – een creatieve weg die nog veel nieuwe en wellicht even zwierige zijwegen belooft.
Tekst: Bertrand Lafontaine
Bekijk het werk van Hanne Van Gils op haar Instagram-pagina: https://www.instagram.com/hanne.van.gils_illustration/
© Boumediene Belbachir