Inspiratie uit Nederland

Het woongebouw werd ontworpen door het Nederlandse bureau Natrufied Architecture. In 2023 won het de Amsterdamse Architectuurprijs. De jury prees de wijze waarop De Warren grote vraagstukken die in de stad spelen, zoals betaalbaarheid, klimaat en community, tegelijkertijd aanpakt. “Als op iedere vierkante kilometer of in elke buurt zo’n project tot stand zou komen heeft dat een grote positieve invloed op eigenaarschap en zeggenschap in de stad”, zo lezen we in het juryverslag van de Amsterdamse Architectuurprijs 2023.

Collectiviteit centraal

De kerngedachte van De Warren is collectief wonen. Tijdens een reeks workshops bepaalde de bewonersgroep dat 30% van het gebouw uit collectieve ruimtes moest bestaan. Hierdoor kon een oppervlakte van circa 800m2 worden gevrijwaard voor gemeenschappelijke functies, zoals een groot auditorium, multifunctionele ruimte, kinderspeelkamer, muziekstudio, diverse thuiswerkplekken, een stilteruimte, serre, dakterras en meerdere gemeenschappelijke woonkamers en keukens. De collectieve ruimtes zijn gerangschikt langs de zogenaamde ‘Machu Picchu’-trap die alle verdiepingen aan elkaar koppelt. De collectieve ruimte is centraal in het gebouw gepositioneerd, waardoor het onderdeel wordt van de dagelijkse route van de bewoners en zo het onderlinge contact bevordert.

Tijdens de ontwerpfase van De Warren luisterden de architecten aandachtig naar de input van de toekomstige bewonersgroep. De coöperanten hadden een uitgesproken voorkeur voor het gebruik van natuurlijke materialen, voldoende ruimte, frisse lucht, publiek groen en mogelijkheden tot sociaal contact. Ook na oplevering van het woongebouw koos de groep voor een overlegstructuur, waarbij alle bewoners veel inspraak hebben om samen hun leefomgeving vorm te geven. Dit gevoel van eigenaarschap, betrokkenheid en verantwoordelijkheid zorgt voor een gemeenschapsgevoel dat een positieve sociale waarde genereert.

Kennisdeling

Wooncoöperatie De Warren wil bovendien ook haar verantwoordelijkheid opnemen tegenover de buurt en de stad. Zo worden bepaalde voorzieningen breder gedeeld dan enkel binnen de bewonersgroep zelf. Het introduceren van deelauto’s, inrichten van semipublieke ruimtes en delen van gereedschap en andere spullen is een centraal onderdeel van De Warren. Het project op Centrumeiland biedt zo grote kansen voor een toekomst waarin de wooncoöperatie gemeengoed wordt en fungeert aldus ook als een ‘living lab’ voor stedelijke innovatie.

Door gedegen documentatie, analyse en publicatie wil de wooncoöperatie de lessen die al doende geleerd worden, delen met het brede publiek. Zo wil het o.a. ook andere groepen met eenzelfde woondroom op weg helpen. Daarbij gaat het niet alleen om opgedane kennis op het vlak van participatie, maar ook om het duurzaamheidsaspect en de weloverwogen ontwerp- en materiaalkeuzes. Zo koos het ontwerpteam voor een draagconstructie die bestaat uit een houten kolommen- en liggerstructuur. Indien in de toekomst een andere indeling is gewenst kunnen de lichte binnenwanden worden weggehaald.

Gerecycleerd hout

De gevelbekleding van het gebouw is gemaakt van gerecycleerde ‘remmingwerken’. Dit zijn constructies in het water die schepen afremmen wanneer ze een brug of sluis naderen en er dreigen tegenaan te varen. Om de planken de juiste dikte te geven voor de gevelbekleding zijn ze in de lengte doormidden gezaagd. Voor de remmingwerken is een natuurinclusieve voorzetgevel van gerecyclede meerpalen geplaatst, waar groen tegenaan kan groeien. De plantenbakken die aan de voorzetgevel zijn aangebracht, gebruiken het regenwater dat op het dak wordt opgevangen. Het toepassen van gerecycleerd hout in zowel de gevels als de hoofddraagconstructie, houtskeletbouw-gevelelementen, raamkozijnen en binnenwanden maakt van De Warren een bijzonder duurzaam project.

Op energetisch vlak werd ervoor gekozen om niet op het lokale warmtenet aan te sluiten, maar warmteopwekking in eigen hand te houden. Door de grondgesteldheid moesten heipalen van 30 meter worden gebruikt. Deze heipalen zijn getransformeerd tot ‘energieheipaal’. Hierbij wordt bodemwarmte en koeling gewonnen die door middel van de palen via slangen en een warmtepomp door het gebouw gedistribueerd wordt. Daarnaast wordt de eigen energieproductie van De Warren gemaximaliseerd met 196 zonnepanelen op het dak van het woongebouw. Dit alles resulteert in een project met een EPC-waarde van -0.15.

Adres Nydia Ecurystraat 31 1087VV Amsterdam (NL)
Architect Natrufied Architecture BV
Bouwheer Wooncoöperatie De Warren
Programma 36 wooneenheden en 800m2 aan collectieve ruimtes
Oplevering 2022

Foto’s Jeroen Musch

Jan Wils was als architect sterk verbonden aan De Stijl, een Nederlandse kunstbeweging waar ook Piet Mondriaan, Theo Van Doesburg en Gerrit Rietveld deel van uitmaakten. Zij oefenden een sterke invloed uit op de kunst en architectuur in Nederland via hun gelijknamig tijdschrift De Stijl. Ze streefden naar een radicale nieuwe versie van de kunst en de architectuur, rekening houdend met de technische, wetenschappelijke en sociale mogelijkheden van die tijd. In het bijzonder dachten de architecten van De Stijl bij het ontwerpen van hun gebouwen van binnen naar buiten. Ook in het ontwerp voor de woningen van de Papaverhof is Jan Wils vertrokken vanuit de primaire behoeftes voor het wonen, wat voor de huidige bewoners nog sterk voelbaar is.

De schakeling van 68 ééngezinswoningen rondom het groene hof is wel erg bijzonder. Jan Wils was erg geïnspireerd door de tuinsteden van Ebenezer Howard, maar heeft in de Papaverhof toch een unieke schakeling en woningtypologie ontworpen. Het zijn zeer compacte woningen met een leefruimte aan de straatzijde en een keuken met raam naar de achterzijde. De woningen zijn per twee aan elkaar gekoppeld langs de straatzijde, maar hebben tevens gemene muren met de woningen aan de andere straatzijde. Dit zorgt voor bijzondere private steegjes waaraan zowel de voordeuren van twee woningen aan de ene straatzijde grenzen, als de keukenramen van de woningen aan de andere straatzijde. De ramen van de leefruimte zijn erg groot ontworpen om het zicht op de Papaverhof maximaal in te zetten.

Ook technisch was het ontwerp van de woningen in de Papaverhof erg vernuftig. Na de oorlog was er een enorme schaarste aan bouwmaterialen en de bakstenen waren te duur. Zo besloot Jan Wils om beton te maken met steenpuin vanuit Duitsland (als restafval van de bombardementen). Je zou kunnen zeggen dat hij circulair bouwde ‘avant-la-lettre’. Wel bijzonder dat de huidige bewoners tijdens werken aan hun huis soms een sardineblikje, een dekseltje, … uit de muur halen. De voorziene inpandige regenpijpen waren een minder goed idee. Door vele lekkages zijn deze vervangen door nieuwe regenpijpen aan de buitenzijde van de woningen. 

De noodzakelijke renovaties aan de woningen van Jan Wils zijn wel telkens een grote uitdaging gebleken. Bij eerste grote renovatiewerken in de jaren ‘60 zijn alle woningen beter geïsoleerd en zijn sommige raamprofielen vervangen, wegens vochtproblemen. Tijdens een tweede renovatieronde in 2004-2006 was het nodige budget zo groot, dat de wooncoöperatie voor een bijzondere manier van financiering heeft gekozen. Aan de bewoners van de ééngezinswoningen is aangeboden om hun woonrecht af te kopen. Voor dit woonrecht konden de bewoners een hypotheekrente afsluiten bij de bank die bovendien fiscaal aftrekbaar was. Het woonrecht bedroeg 175.000 euro, ofwel 75% van de toenmalige marktwaarde. Als de bewoners het woonrecht vandaag willen verkopen (ingeval van verhuis), dan zorgt een anti-speculatiebeding ervoor dat de coöperatieve vereniging het woonrecht kan terugkopen. Aangezien de coöperatie vandaag geen extra geld nodig heeft, tracht zij waar mogelijk de woningen terug te verhuren.

In de statuten van de coöperatieve vereniging staat ook heel duidelijk dat zij geen winstdoelstelling nastreven, maar wel een instandhoudingsdoelstelling. Bij de renovaties is het frustrerend om vast te stellen dat de erfgoeddiensten streven naar zoveel mogelijk herstel en behoud van de oude technieken of materialen. Dit lijkt tegenstrijdig met de visie van Jan Wils, die als vooruitstrevende architect net op zoek ging naar de meest innovatieve technieken.

Wat de Papaverhof uniek maakt, is niet enkel de architectuur, maar ook het beheer vanuit de wooncoöperatie. Zo beheren de bewoners al 100 jaar samen dit Rijksmonument. In het verleden zijn er pogingen geweest om het beheer uit te besteden aan een woningcorporatie of een andere vereniging, maar dit leidde tot teveel frustraties. Het Rijksmonument kan immers niet onderhouden worden met klassieke bouwmaterialen. Voor het herstellen van de buitengevels of tuinmuurtjes is bijvoorbeeld een speciale mortel uit Duitsland nodig. Vier jaar geleden heeft de coöperatie daarom besloten om het onderhoud en beheer terug zelf op te nemen. Dit vormt een nobele instelling van de drie gedreven bestuurders-bewoners, met een grote impact op hun tijdsbesteding.

Locatie  2565 BX Den Haag, Nederland

Programma  128 middenklassewoningen (68 eengezins- en 60 etagewoningen)

Architect  Jan Wils

Opdrachtgever  coöperatieve woningbouwvereniging Daal en Berg
Bouwperiode  1921

Foto & Tekst  Peggy Totté

Het flatgebouw telde 188 appartementen, maar ook collectieve voorzieningen zoals een leeszaal, een restaurant, winkels met kantoor- en magazijnruimten, een postkantoor, een rijwielstalling en dakterrassen. Bewoners konden hulp inroepen voor huishoudelijk werk, of boodschappen laten leveren. Een staf van 35 man personeel stond ter beschikking. En de huur was zeker niet laag. De oorspronkelijke plattegrond van Het Nieuwe Huis is nog intact, met uitzondering van de leeszaal. Ook de bibliotheek en het postkantoor zijn nog steeds in gebruik.

Vandaag is Het Nieuwe Huis nog altijd een wooncoöperatie, exclusief voor alleenstaanden. Bij aanvang van de huur moet elke bewoner een aandeel kopen. Afhankelijk van de grootte van het appartement bedraagt dit 130 € tot 230 €. Het is uitdrukkelijk verboden om hier samen te wonen, of onder te verhuren als Air BnB.

Vandaag telt het Nieuwe Huis 188 bewoners, waarvan de jongste 22 jaar is en de oudste 97 jaar. 47% van de bewoners is man, en 53% is vrouw. Als nieuwe bewoner kom je enkel in aanmerking voor een één-kamerappartement, wat bestaat uit een kamer van 4 op 5 meter met ingebouwde kasten, een kitchenette, een toilet en een halletje. Op elke gang zijn gemeenschappelijke badkamers voorzien. Pas later kom je in aanmerking voor een meer-kamerappartement.

Architecten Barend van den Nieuwen Amstel

Adres Roelof Hartstraat 50, 1071 Amsterdam, Nederland

Type Appartement

Datum oplevering 1927